Σωκράτης – ο παραδειγματικός φιλόσοφος
Σωκράτης – ο παραδειγματικός φιλόσοφος
9:03
Σωκράτης – ο παραδειγματικός φιλόσοφος9:03
|
Γεια σας. Το θέμα μας σήμερα είναι «Πνευματικότητα και
Διάνοια». Συχνά σκεφτόμαστε την πνευματικότητα ως αναφερόμενη στη σφαίρα
που είναι πέραν της διάνοιας, πέραν του εγώ, πέραν του ίδιου του χώρου
και του χρόνου – μια σφαίρα που αγγίζει το απέραντο, το θεϊκό. Από την
άλλη, η διάνοια είναι συγκεκριμένη και απτή - έχει να κάνει με αριθμούς
και έννοιες. Κι ωστόσο, είναι ξεκάθαρο πως αυτά τα δύο πεδία κάπου
διασταυρώνονται, κάπου έχουν ένα σημαντικό ρόλο στον οποίο επικαλύπτουν
και αλληλεπιδρούν το ένα με το άλλο. Καλεσμένος μου σήμερα είναι ο
καθηγητής Τζάκομπ Νίντλμαν, καθηγητής φιλοσοφίας στο πανεπιστήμιο του
Σαν Φραντσίσκο. Είναι συγγραφέας πολυάριθμων βιβλίων, όπως του "Μια
αίσθηση του κόσμου", "Η καρδιά της φιλοσοφίας", "Η οδός του γιατρού",
επίσης ενός μυθιστορήματος με τίτλο "Γητευτές", καθώς και του "Οι
καινούργιες θρησκείες". Καλημέρα, Τζάκομπ. Χαίρομαι που είσαι εδώ.
Μετά το βίντεο, α
- Ας
δούμε την άλλη πλευρά της εξίσωσης που συζητάμε σήμερα - την
πνευματικότητα. Σκέφτομαι την πνευματικότητα ως κατά κάποιο τρόπο μια
επαφή με κάτι πέραν του χρόνου και του χώρου, με κάτι άπειρο, με κάτι
που δεν είναι μέρος αυτού του υλικού πεδίου. Είναι αυτός ένας ορισμός με
τον οποίο αισθάνεσαι άνετα;
- Ναι, αν λέγοντας ότι δεν είναι μέρος του "υλικού πεδίου", εννοούμε το
υλικό πεδίο έτσι όπως το καταλαβαίνει ο εννοιολογικός νους. Ή, λέγοντας
ότι δεν είναι μέρος του χώρου και του χρόνου, εννοούμε τον χώρο και τον
χρόνο όπως δομούνται και γίνονται αντιληπτοί από τον εννοιολογικό νου
και μόνο. Αλλά μπορεί να υπάρχουν άλλα επίπεδα χώρου και χρόνου, και
άλλο νόημα στο υλικό σύμπαν. Όμως ναι, βασικά θα συμφωνούσα μαζί σου. [Η
λέξη πνευματικότητα] αναφέρεται σε κάτι -θα μπορούσες να πεις- υψηλότερο
ή βαθύτερο από αυτό που συνήθως μπορούμε να αντιληφθούμε και να
βιώσουμε.
- Μια από τις ιδέες που εκφράζεις στο βιβλίο σου "Η Καρδιά της
Φιλοσοφίας" είναι ότι η πραγματική φιλοσοφία εμπεριέχει ένα είδος
αγωνίας, μια ενθύμηση -δεν θυμάμαι ακριβώς τη λέξη που χρησιμοποίησες,
μα έχει να κάνει με τη διττή φύση του ανθρώπου- ότι μέρος μας βρίσκεται
εδώ στο υλικό σώμα, σε ετούτον τον τρισδιάστατο κόσμο, ενώ άλλο μας
μέρος μετέχει του απέραντου, του απόλυτου, των πλατωνικών ή πνευματικών
πεδίων. Το γεγονός ότι εμπεριέχουμε αυτά τα δύο μέρη δημιουργεί μια
αναπόφευκτη ένταση και η πραγματική φιλοσοφία δεν είναι άλλο από τη
συνειδητοποίηση αυτής της έντασης και την πορεία τής δημιουργικής
αντιμετώπισής της.
- Ναι, είμαστε πλάσματα δύο κόσμων - του κόσμου αυτού και του κόσμου
πέρα από αυτόν. Και η φιλοσοφία όπως την έβλεπε ο Σωκράτης είναι ένας
από τους τρόπους που μας βοηθούν να θυμηθούμε, να αισθανθούμε, να
αφουγκραστούμε το κάλεσμα κάποιου πράγματος μέσα μας που έρχεται από μια
πολύ μεγαλύτερη πραγματικότητα. Το αποκάλεσε ενθύμηση. Μας βοηθά να
θυμηθούμε ότι υπάρχει κάτι πολύ μεγαλύτερο απ' τον εαυτό μας. Την ίδια
στιγμή, ζούμε σε αυτό τον κόσμο, είμαστε "εγώ", είμαστε άνθρωποι,
είμαστε υλικοί. Λοιπόν αυτή η ανθρώπινη κατάσταση τού να είμαστε
συγχρόνως το υψηλό και το χαμηλό, το εσωτερικό και το εξωτερικό, δύο
πράγματα ταυτόχρονα... Είναι η συνειδητοποίηση αυτής της διττής φύσης
της ύπαρξης που ξεχωρίζει τον άνθρωπο από τα άλλα πλάσματα. Κι είναι
δουλειά του ανθρώπου, όπως λες, να το αντιμετωπίσει – ή τουλάχιστον να
το αντικρίσει και να το βιώσει.
- Να το ζήσει με αγωνία.
- Είναι ένα είδος οδύνης.
- Υπάρχει εγγενώς σε αυτό μια οδύνη.
- Αλλά είναι δημιουργική οδύνη. Έχει τη δυνατότητα να είναι.
- Μου φαίνεται ότι οι υπαρξιστές φιλόσοφοι γράφουν πολύ γι' αυτό - για
την "αγωνία", για τη "ναυτία"...
- Ναι, αλλά με τους υπαρξιστές δεν έχεις την αίσθηση μεγάλης ελπίδας -
τουλάχιστον με μέρος από αυτούς. Δεν έχεις την αίσθηση ότι υπάρχει
πράγματι μια βαθύτερη, υψηλότερη πραγματικότητα. Πολύ από αυτό που
αποκαλούμε "υπαρξισμό" εκφράζει την αίσθηση ότι είμαστε ανθρώπινα όντα
ριγμένα σαν μεταφυσικά φρικιά σε ένα σύμπαν δίχως νόημα, και νιώθουμε
την οδύνη αυτού του αλλόκοτου πράγματος που λέγεται "ελευθερία", που μας
φέρνει αυτή την αγωνία και αυτό τον πόνο, και ξέρουμε ότι δεν υπάρχει
νόημα πέρα από τον εαυτό μας, αλλά και πάλι συνεχίζουμε να έχουμε το
κουράγιο να ανορθωθούμε και να πούμε: "Αυτός είμαι" - τούτο είναι ένα
είδος υπαρξισμού. Αλλά εδώ δεν μιλάμε για αυτό. Μιλάμε για ένα όραμα της
ανθρώπινης φύσης το οποίο πράγματι λέει ότι υπάρχει νόημα, μεγάλο νόημα,
μέσα μας καθώς και έξω από εμάς. Και η οδύνη σχετίζεται με το ότι
νιώθουμε πως αυτό υπάρχει αλλά εμείς δεν είμαστε σε επαφή με αυτό και
ότι χρειάζεται να βρούμε ένα τρόπο να ανοιχτούμε προς αυτό. Λοιπόν δεν
πρόκειται ακριβώς για υπαρξισμό.
- Ας αντιπαραβάλουμε για λίγο τον υπαρξισμό με αυτό που υποθέτω ότι θα
έπρεπε να ονομάσουμε "φιλοσοφίες θετικής σκέψης". Υπάρχει μια άποψη ότι
όλα είναι ευδαιμονία, όλα είναι ήδη τέλεια. Αυτό έρχεται από πολλούς
κύκλους ανθρώπων που είναι πνευματικοί στοχαστές. Νομίζω ότι η
Χριστιανική Επιστήμη είναι μία από πολλούς που έχουν υιοθετήσει αυτή τη
στάση. Ως φιλόσοφος, πώς αισθάνεσαι σχετικά με αυτό; Παραείναι απλοϊκό;
- Υπάρχει σε αυτό μια αρχαία και βαθιά αλήθεια, η οποία όμως μπορεί να
εκφυλιστεί όταν εκλαμβάνεται με έναν απλοϊκό και ανόητο τρόπο. Όπως και
η οπτική ότι "αυτό είναι ένα σκληρό σύμπαν και όλα υπακούουν σε νόμους
και πρέπει να πληρώσεις" μπορεί να εκφυλιστεί σε ένα είδος κυνισμού.
Βασικά οι μεγάλες παραδόσεις πάντα δίδασκαν ότι υπάρχει κάτι μέσα μας
που είναι θεϊκό, ότι υπάρχει μέσα μας μια εγγενής χαρά. Και ότι, όπως
λένε οι βουδιστές, "είσαι ήδη ο Βούδας". Ή, όπως λένε οι χριστιανοί, "ο
Χριστός σε συγχώρεσε ήδη", "η Βασιλεία των Ουρανών έχει ήδη εμφανιστεί".
Όμως αυτό δεν σημαίνει ότι είμαστε σε επαφή με αυτή. Αυτοί που είναι,
έχουν μια πολύ βαθιά αγαλλίαση, που την κέρδισαν άξια καθ' οδόν. Αλλά
αυτοί που απλά υιοθετούν αυτή την ιδέα επειδή τους αρέσει
συναισθηματικά, μπορεί να την κάνουν να μοιάζει ανόητη. Μπορεί να
μετατραπεί σε κάτι πολύ ανόητο, όπου κανείς λέει "όλα είναι μια χαρά"
ενώ το σπίτι καίγεται. Τα πράγματα δεν είναι τόσο μια χαρά. Ακόμα και
στο βουδισμό, ο βουδιστής λέει ότι το σπίτι καίγεται
και γι' αυτό χρειάζεται να βγεις
και να συνειδητοποιήσεις την εγγενή σου βουδικότητα. Λοιπόν με ρωτάς
πώς βλέπω αυτή την οπτική. Στην αυθεντική της μορφή είναι μια βαθιά
αλήθεια. Στην διαστρεβλωμένη της μορφή μπορεί να είναι ανόητη. Όπως
είναι μια βαθιά αλήθεια ότι χρειάζεται να δουλέψεις σκληρά και να
υποφέρεις προκειμένου να συνειδητοποιήσεις [και να βιώσεις την Αλήθεια],
αλλά η ίδια ιδέα στην διαστρεβλωμένη της μορφή εμφανίζει τα πράγματα ως
αδύνατα, κυνικά και σκληρά - όπως μερικές φορές κάνει και ο
επιστημονισμός: «δεν υπάρχει τίποτα εκεί έξω, είμαστε ριγμένοι εδώ, δεν
υπάρχει κανένας σκοπός...» Και οι δυο οπτικές είναι διαστρεβλωμένες -
την μία μπορείς να την πεις «η οπτική της ονειροπόλησης», την άλλη «η
εφιαλτική οπτική». Είναι αμφότερες φαντασίες.
- Κάπου ενδιάμεσα τότε θα πρέπει να υπάρχει ένας χώρος στον οποίο
γίνεται σημαντικό να αναπτύξουμε τη διάνοιά μας για να αντιληφθούμε τη
διττή μας
φύση - την υλική και την πνευματική. Υποθέτω ότι αυτό εννοούν
οι βουδιστές όταν λένε "ορθή σκέψη".
- Τελείως έτσι είναι. Η διανοητική είναι μια σημαντική λειτουργία μας.
Έχει διαστρεβλωθεί, έχει χρησιμοποιηθεί εσφαλμένα. Είναι σαν ένα
εκπληκτικό εργαλείο που χρησιμοποιείται λανθασμένα ή σαν ένας
ηλεκτρονικός υπολογιστής στα χέρια ενός μανιακού. Είναι ένα εκπληκτικό
πράγμα, κι είναι σίγουρα μέρος μας. Υπάρχουν πολλά επίπεδα διάνοιας,
αλλά ακόμα και το συνηθισμένο επίπεδο μπορεί να χρησιμοποιηθεί
διαφορετικά. Προς τούτο χρειάζεται να έχουμε πιο γνήσια εμπειρία. Η
διάνοια λειτουργεί καλά όταν τρέφεται με βαθιές, γνήσιες εμπειρίες. Και
το επίπεδο της εμπειρίας μας δεν είναι καλό. Λοιπόν όσο περισσότερο
μπορούμε να έχουμε γνήσιες εμπειρίες, τόσο περισσότερο μπορεί η διάνοια
να δουλέψει με την πραγματικότητα. Όπως έχουν τα πράγματα τώρα, ζούμε με
φαντασίες.
- Ποιο θα ήταν ένα παράδειγμα μιας "γνήσιας εμπειρίας";
- Οποιοδήποτε αληθινό βίωμα. Ακόμα και ο φιλόσοφος Ντέιβιντ Χιουμ, που
από πολλές πλευρές θεωρείται κυνικός, ή τουλάχιστον πολύ σκεπτικιστής,
είχε την ιδέα ότι τα βιώματα είναι το θεμέλιο της σκέψης. Λοιπόν
χρειάζεται να έχουμε
βιώματα - για παράδειγμα, το βίωμα ότι κάθομαι εδώ
και σου μιλώ. Σε βιώνω πραγματικά; Βιώνω πραγματικά την παρουσία μου
εδώ; Συνήθως δεν βιώνουμε πραγματικά.
- Δεν σταματάμε τον εσωτερικό μας μονόλογο προκειμένου να είμαστε
συνειδητά παρόν και να αφουγκραστούμε τον άλλον.
- Ακριβώς. Ήδη εξαρχής ερμηνεύουμε τα πάντα με το δικό μας τρόπο. (Ζούμε
επιφανειακά, ζούμε στο κεφάλι). Ή λόγου χάρη το είδος του βιώματος που
έχεις σε επείγουσες καταστάσεις, σε σοκαριστικές καταστάσεις... [...]
Αυτά είναι τροφή για όλο το νου, για όλη μας την οντότητα.
- Φαίνεται ότι αυτό που λες είναι ότι προκειμένου να καλλιεργήσουμε
πραγματικά τη διάνοιά μας, πρέπει να πάμε πέρα από τις κατ' έξιν
ερμηνευτικές ή διανοητικές μας αντιδράσεις, έτσι ώστε να ανανεώσουμε τις
νοητικές μας διαδικασίες.
- Ναι, χρειάζεται να έχουμε επίγνωση ότι όλη την ώρα συμβαίνει μια
ερμηνεία, ένας σχολιασμός. Και χρειάζεται να απελευθερωθούμε από αυτόν.
Κι αυτό δεν είναι κάτι που γίνεται απλά και μόνο επειδή σκέφτηκες να το
κάνεις.
- Νομίζω ότι τώρα, κατά κάποιον τρόπο, μιλάς σαν ψυχολόγος. Αυτός ο
σχολιασμός, αυτές οι σκεπτοδιαδικασίες, πολλές απ' αυτές πρέπει να έχουν
εμπεδωθεί μέσα μας κατά την παιδική ηλικία. Σκεφτόμαστε με
συγκεκριμένους τρόπους. Έχουμε κάποιους φακούς μέσα απ' τους οποίους
κοιτάμε τον κόσμο και τον καταλαβαίνουμε. Και υποθέτω πως η δουλειά της
φιλοσοφίας, ή η δουλειά της πραγματικής διανοητικής ανάπτυξης, είναι να
δομήσουμε τον εαυτό μας εκ νέου όταν είμαστε πια ενήλικες.
- Ναι. Και νομίζω ότι αναδομούμε τον εαυτό μας
εν μέρει όταν απελευθερωνόμαστε από το σχολιασμό, έτσι ώστε να
μπορέσουμε να τραφούμε με γνήσιες εμπειρίες - οι οποίες κάποτε
θεωρούνταν τροφή για την ψυχή,
αλλά τώρα έχουμε χάσει αυτή τη λέξη.
- Λοιπόν υποθέτω ότι ξεκολλάμε από τα κατ' έξιν μοτίβα μας στο βαθμό που
εκθέτουμε τον εαυτό μας σε οπτικές που αποτελούν πρόκληση για τη δική
μας σε κάθε επίπεδο.
- Ναι, αν είμαστε διατεθειμένοι να δεχτούμε την οδύνη που επέρχεται όταν
η οπτική μας αμφισβητείται. Χρειάζεται να μάθουμε να το καλωσορίζουμε
αυτό. Ετούτο είναι που περιέγραψα ως την αρχή της πραγματικής
εξερεύνησης. Αλλά είμαστε πολύ προσκολλημένοι στις γνώμες μας, κι έτσι
είναι δύσκολο. Αυτό δίδαξε ο Σωκράτης - να παραμερίζεις τις "γνώμες",
έτσι ώστε να μπορέσεις να φτάσεις βαθύτερα, να φτάσεις στην πιθανότητα
να έχεις ένα πραγματικό όραμα της πραγματικότητας και να τη γνωρίσεις.
Αυτό βλέπω ως τη σωκρατική προσέγγιση.
- Ίσως τότε θα ήταν χρήσιμο να μιλήσουμε λίγο για τη ζωή του Σωκράτη και
για το πώς αντιμετώπισε το είδος της εναντίωσης που θα πρέπει να
προκάλεσε.
- Η ζωή του είναι ένα μυστήριο. Είναι ένας από τους μεγαλύτερους
θρύλους.
ΣΧΟΛΙΟ ΜΟΥ
Αυτή κι αν είναι θρύλος! Ο Δημιουργός του
Σύμπαντος, που κατέβηκε μόνο μια φορά στη Γη σε όλη την ιστορία της,
πέρασε το μεγαλύτερο διάστημα της ζωής του ως ξυλουργός. Δεν χρειαζόταν
να κάνει τίποτα για να σώσει τον κόσμο. Του έφτανε να κόβει ξύλα και να
εντοιχίζει ντουλάπες.
Γνωρίζουμε ότι υποστήριξε αυτή τη διερεύνηση, την ανάπτυξη της ψυχής,
του εαυτού - ό,τι θα λέγαμε σήμερα "βαθύτερο εαυτό". Της ψυχής - ίσως
δεν θα χρησιμοποιούσαμε σήμερα αυτή τη λέξη. Προσπαθούσε πάντα, σύμφωνα
με το θρύλο, να εμπλέξει τους ανθρώπους σε αυτή τη συνομιλία, την οποία
αποκαλώ "πραγματική εξερεύνηση". Αυτή ήταν η ζωή του κι αυτός ήταν ο
μόνος του στόχος. Ο κόσμος προσερχόταν σε αυτόν. Πολλοί σοκαρίζονταν,
προσβάλλονταν όταν αυτός ακύρωνε τις γνώμες τους. Σε έκανε να δεις ότι
δεν ήξερες αυτό που πίστευες ότι ξέρεις. Κι αυτή είναι η προϋπόθεση για
την πραγματική μάθηση - η συνειδητοποίηση ότι δεν ξέρεις τίποτα. Τελικά,
για τον ένα ή τον άλλο λόγο, προκάλεσε ισχυρή πολιτική αντίθεση και
δικάστηκε. Με πολλούς τρόπους ήταν πολύ δημοφιλής, αλλά δικάστηκε,
καταδικάστηκε και του δόθηκε η ευκαιρία να δραπετεύσει, γιατί αυτοί που
τον δίωξαν ήξεραν ότι δεν θα ήταν πολύ καλό να κάνουν το Σωκράτη
μάρτυρα, Ήθελαν να δραπετεύσει. Δεν το έκανε. Τους έκανε να επιλέξουν:
"Υποστηρίζω την Αλήθεια. Θα με σκοτώσετε;" Δεν δραπέτευσε και πέθανε
έναν από αυτούς τους σπάνιους σκόπιμους θανάτους τους οποίους θα
διαφοροποιούσα από την αυτοκτονία. Ένας σκόπιμος θάνατος είναι ένας
θάνατος γεμάτος νόημα, κι ο θάνατός του μετέδωσε κάτι όχι μόνο στους
μαθητές του, αλλά και στους ανθρώπους των επερχόμενων χιλιετηρίδων. Ήπιε
το δηλητήριο εκούσια αντί να ξεφύγει και συμβολίζει αυτόν για τον οποίο
η επιδίωξη της σοφίας είναι πιο σημαντική από την ίδια τη σωματική ζωή.
- Και είναι ενδιαφέρον ότι αυτό γίνεται πραγματικά ξεκάθαρο την ώρα του
θανάτου του. Υπάρχει σχεδόν μια αίσθηση ότι κατά κάποιο τρόπο ο θάνατος
είναι το σημείο στο οποίο ενώνονται η αληθινή πνευματικότητα με την
αληθινή διάνοια - σίγουρα τουλάχιστον στην περίπτωση του Σωκράτη.
- Ναι. Νομίζω ότι αυτό ισχύει σε διαφορετικούς βαθμούς. Νομίζω ότι για
κάποιους ανθρώπους, για κάποιους σπουδαίους ανθρώπους, συμβαίνει έτσι.
Αλλά νομίζω υπάρχουν μικροί θάνατοι καθ' όλη τη ζωή μας, οι οποίοι
μπορούν να γίνουν αληθινοί για όλους μας. Αλλά ναι, στην περίπτωση του
Σωκράτη, του Βούδα, του Χριστού, ανθρώπων σαν αυτούς - ο θάνατός τους
γίνεται η πλήρη άνθιση της ζωής τους.
- Όταν μιλάς για "μικρούς θανάτους", η λέξη που έρχεται στο μυαλό μου
είναι "θυσία". Χρειάζεται να κάνουμε θυσίες, κι όταν τις κάνουμε στο
όνομα της αναζήτησης μιας εσωτερικής αλήθειας και απαρνούμαστε κάτι -
ίσως κάτι που επιθυμούμε, μια υλική επιθυμία-, ίσως με κάποιο τρόπο τότε
η διάνοιά μας συντονίζεται περισσότερο με την "ορθή σκέψη", με τον κόσμο
του πνεύματος.
- Ναι, συμφωνώ. Αλλά χρειάζεται να είμαστε πολύ ακριβείς σχετικά με το
τι πρέπει να θυσιάσουμε, γιατί υπάρχουν πολλά λάθος είδη θυσίας, που
είναι μια μορφή φαντασίας, ονειροπόλησης, ακόμα και μαζοχισμού. Αλλά το
να θυσιάσεις μια προσκόλληση σε μια σκέψη σου και να συνειδητοποιήσεις
ότι αυτό σού έχει προσδώσει νοημοσύνη - τούτο είναι κάτι μυστηριώδες...
Λοιπόν η θυσία είναι σωστή, αλλά είναι η αρχή. Τι χρειάζεται πραγματικά
να θυσιάσουμε; Χρειάζεται να θυσιάσουμε τις ψευδαισθήσεις μας, τα όνειρά
μας. Όχι απαραίτητα τις επιθυμίες μαςˑ οι επιθυμίες μας είναι πιθανά ΟΚ.
Είναι η προσκόλλησή μας στην επιθυμία που είναι το πρόβλημα. Όπως και να
'χει, το θέμα αυτό σηκώνει πολύ συζήτηση.
ΣΧΟΛΙΟ ΜΟΥ
Όταν ούτε το σώμα ούτε ο νους προσκολλάται στην σκέψη μιας επιθυμίας,
τότε τελικά η επιθυμία μετασχηματίζεται σε καθαρή ενέργεια - σε άφθαρτο
υλικό.
Τι εννοούμε όταν λέμε «να μην προσκολλάται το σώμα και ο νους σε μια
επιθυμία»; Το σώμα δεν προσκολλάται όταν δεν την ικανοποιεί και ο νους
δεν προσκολλάται όταν δεν την σκέφτεται. Εφόσον τότε η ενέργεια της
επιθυμίας θα συνεχίσει να αναζητά διέξοδο, θα πρέπει να βρεις ένα τρόπο
διεξόδου που θα εκλεπτύνει την ενέργειά της και θα την εξυψώνει. Και το
τελικό αποτέλεσμα είναι η ολική σου εξύψωση, η ανάτασή σου σε ανώτερες
σφαίρες, όπου ο φόβος του θανάτου και η υποδούλωση στην ύλη είναι παρελθόν.
Ανέφερες πιο πριν ότι ένα σωρό από αυτά που πιστεύουμε είναι
ψευδαισθήσεις. Έχουμε έναν όρο, λέγεται «διαφωτισμός» (enlightenment).
Τον 18ο αιώνα ο όρος αναφερόταν σε ένα είδος λογικής η οποία βρισκόταν
πραγματικά σε επαφή με την πραγματικότητα. Κι επίσης βλέπουμε τον ίδιο
όρο, "φώτιση" (enlightenment) σε πνευματικές παραδόσεις, να αναφέρεται σε
μια μορφή συνειδητότητας που βρίσκεται σε επαφή με την ανώτερη
πραγματικότητα. Νομίζω ότι υπάρχει κάποια ομοιότητα εκεί.
- Υπάρχει μια ομοιότητα. Αλλά νομίζω πως το ιδεώδες του Διαφωτισμού την
μετέτρεψε σε ένα είδος προώθησης της βέλτιστης λειτουργίας της
ΣΥΝΗΘΙΣΜΕΝΗΣ διάνοιας. Τούτο ήταν τελικά αυτό που διαφώτιζε - το να
χρησιμοποιείς τη συνηθισμένη σου διάνοια. Αλλά στη ρίζα, νομίζω ότι
έχεις δίκιο. Πρόκειται για κάτι, για τη συνειδητότητα, που είναι μια
διαφορετική δύναμη απ' την απλή σκέψη. Η συνειδητότητα δεν είναι το ίδιο
με αυτό που αποκαλούμε σκέψη. Τούτο είναι κάτι το οποίο η σύγχρονη εποχή
στη Δύση απλά ποτέ δεν κατάλαβε. Και είναι μια αλήθεια που πιθανά –ίσως-
να κατανοούσαν οι πρωτεργάτες του Διαφωτισμού. Αμφιβάλλω για αυτό, αλλά
ίσως. Μα οπωσδήποτε οι αρχαίοι διδάσκαλοι, οι πνευματικοί δάσκαλοι,
πάντα κατανοούσαν ότι αυτό που αποκαλούμε "σκέψη" δεν ταυτίζεται με τη
συνειδητότητα. Τώρα αυτό αποτελεί μια επαναστατική ιδέα στη σύγχρονη
Δύση, γιατί τείνουμε να ταυτίζουμε το ανώτερο μέρος του ανθρώπου με τη
σκεπτόμενη διαδικασία, όταν αυτή λειτουργεί καλά. Αλλά αυτό δεν είναι το
ανώτερο μέρος μας - πολύ απέχει απ' το να είναι! Υπάρχει κάτι πολύ-πολύ
ανώτερο. Κι αυτές οι ανώτερες καταστάσεις του νου, της συνειδητότητας,
συνοδεύονται από μια ποιότητα σκέψης που είναι πολύ σπουδαία. Ο Βούδας
ήταν μεγάλος στοχαστής. Ο Χριστός - δεν τον σκεφτόμαστε συχνά έτσι, αλλά
ήταν μεγάλος στοχαστής, όπως κι ο Σωκράτης. Δεν ήταν απλά κάποιος που
τριγύριζε λέγοντας και κάνοντας ασυνήθιστα πράγματα (looking and acting
in an extraordinary way). Κι αυτός επίσης στοχαζόταν.
- Αλλά το να είσαι μεγάλος στοχαστής, το να έχεις ιδέες αυτής της
ποιότητας, βασίζεται στο να έχεις όλη σου την ύπαρξη συντονισμένη με - -
- Ακριβώς. Συντονισμένη με κάτι μεγαλύτερο, με κάτι λεπτοφυέστερο. Ναι.
Αυτό ήταν μεγάλοι διδάσκαλοι σαν τον Σωκράτη, τον Χριστό, τον Βούδα, τον
Μωυσή. Αυτό αντιπροσωπεύουν.
- Κι αυτό που καταλαβαίνω διαβάζοντας τα κείμενά σου σε πολλά πεδία -
είτε πρόκειται για το πεδίο των επιχειρήσεων, της ιατρικής, της
φιλοσοφίας, είτε για αυτό της ψυχολογίας - είναι πως ο ύστατος στόχος
οποιουδήποτε πεδίου, όταν αυτό εφαρμόζεται με τον πιο σωστό, με τον πιο
βαθύ, τρόπο, είναι να βοηθήσει στη δημιουργία αυτού του συντονισμού της
ύπαρξης.
- Δύναται να είναι. Αυτός πιστεύω πως είναι ο ύστατος σκοπός της ζωής
μας. Λοιπόν κάθε πεδίο που δεν συνεισφέρει με κάποιον τρόπο σε αυτόν
[τον σκοπό] - αν και μιλάμε εδώ για ένα πολύ ευρύ κύκλο- ... Αν ο
ύστατος στόχος της ανθρώπινης ζωής είναι ο συντονισμός με αυτό το
Μεγαλύτερο, τότε φυσικά το κάθε πεδίο πρέπει με κάποιο τρόπο να
συνεισφέρει σε Αυτό.
- Λοιπόν, καθηγητή Τζάκομπ Νίντλεμαν, οπωσδήποτε λαμβάνω την αίσθηση ότι
ζεις τη φιλοσοφία για την οποία μιλάς. Ήταν χαρά μου που ήσουν μαζί μου.
- Θες να πεις ότι πέρασε ήδη ο χρόνος;
Ήταν όμορφα...